رابطه اندام های ایمنی جوجه و تاثیر تغذیه اولیه بر سیستم ایمنی طیور
ضعف در سیستم ایمنی جوجه و محرومیت غذایی باعث کم شدن مقاومت و افزایش حساسیت به بیماریهای عفونی می شود.
با این وجود اطلاعات کمی در مورد تأثیر مثبت تغذیه اولیه بر سیستم ایمنی طیور و کمبودهای جزئی و متوسط مواد مغذی بر روی عملکرد سیستم ایمنی و مقاومت در برابر بیماری ها وجود دارد.
اندام های ایمنی
الف: بورس فابریسیوس
بورس در دوران جنینی از تفکیک و تمایز ناحیه ای در کلوآک تشکیل می شود. مرغ دارای بورس گرد و بیضی شکل است که سطح داخلی آن دارای حدود ۱۵ چین اصلی یا اوليه و ۷ چین فرعی با ثانویه است و همچنین بورس دارای حدود ۸۰۰ فولیکول در هر چین می باشد. اولین آثار بورس بین روزهای سوم و پنجم دوران
جنینی ظاهر می شود که در این زمان بورس فاقد هر گونه لنفوسیت می باشد. اولین لنفوسیتها بین روزهای دوازدهم و پانزدهم دوران جنین ظاهر می شوند.
همانطور که می دانید بورس فابرسيوس نقش بسیار مهمی در ایجاد تنوع آنتی بادیها ایفا می کند. بد نیست به این نکته اشاره شود که در زمان هچ حفره بورسی باز می شود بطور همزمان، انتقال آنتی ژن های محیطی به حفره بورس با حرکات مکشی آغاز می گردد. در این حالت عبور غذا از دستگاه گوارش که استریل نبوده و حاوی آنتی ژن های زیادی است. بورس را در معرض آنتی ژن های متنوعی قرار میدهد و هرچه غذا زودتر از این ناحیه عبور کند سلولهای تکثیر شونده ساقه زرده زودتر با آنتی ژن های محیطی برخورد می کنند، که منجر به ایجاد گیرنده آنتی بادی وسیع تری خواهد شد.
ب: طحال
عضوی بیضی شکل است که در پشت پیش معده قرار دارد و به سطح پشتی لوب راست کبدی متصل است
طحال طی ۶ هفته اول زندگی به سرعت رشد می کند و در سن ۱۰ هفتگی به حداکثر خود اندازه خود نسبت به وزن بدن می رسد.
پاسخ های ایمنی
سیستم های دفاعی که در مقابل آنتی ژنها بوجود می آید پاسخ های ایمنی خوانده شده و روش طبیعی برای مقاومت در برابر هجوم اولیه بیماری هایی است که بوسیله عوامل عفونی متفاوت نظیر باکتری ها، ویروسها، قارچها و غیره ایجاد می گردند.
پاسخ های ایمنی در بدن حیوانات شامل: ایمنی ذاتی (غیر اختصاصی) و ایمنی اکتسابی (اختصاصی) است.
ایمنی ذاتی
این ایمنی شامل مکانیسم های متفاوت بوده و باعث ایجاد مقاومت در طیور می شود. این مکانیسم های دفاعی شامل پوست، غشاهای مخاطی اعضاء مختلف بدن، جمعیت میکروبی طبیعی و مژه های سیستم تنفسی میشوند. تغذیه، محيط (استرس گرما و سرما)، سن (معمولاً جوان ترها و مسن ترها حساس ترند)، روندهای التهابی، متابولیسم بدن، عوامل مکمل و اینترفرون از عواملی هستند، که مکانیسم ایمنی ذاتی را تحت تأثیر قرار میدهند.
ایمنی اکتسابی
این ایمنی شامل مکانیسم های دفاعی هستند که در دوران زندگی یک حیوان بوجود آمده و شامل ایمنی سلولی (پاسخ های ایمنی با میانجیگری سلول) و ایمنی هومورال (پاسخ های ایمنی با میانجگری آنتی بادی) می باشد. این سلولها بعد از رشد و بلوغ در تیموس در ارگان های سیستم لنفاوی مانند طحال و غده های لنفاوی روده کور، تجمع می یابند.
ایمنی سلول
این نوع ایمنی شامل تمام سلول هایی (به جز سلولهای تولید کننده آنتی بادی) است که ویژگی واکنش با آنتی ژن را دارند. سلول های این سیستم، سلول های T میباشد که در مغز استخوان و کیسه زرده ساخته شده اما تفکیک و تمایز این سلولها در غده تیموس رخ می دهد.
ایمنی هومورال این ایمنی شامل ایمنوگلوبولینها (آنتی بادی ها) و سلولهای تولید کننده آنها می باشد. این نوع ایمنی توسط سلول های B که در مغز استخوان ساخته میشود، بوجود می آید. پردازش و تمایز سلولهای B پستانداران در جگر، طحال و مغز جنین انجام می شود، در حالیکه در پرندگان این فرآیند در بورس فابریسیوس صورت می گیرد. این سلولها بعد از رشد و بلوغ در تیموس در ارگانهای لنفاوی بدن مانند طحال، غده های لنفاوی روده کور، تجمع می یابند.
ایمنی منتقل شده از مادر (ایمنی غیر فعال)
علت و چگونگی محافظت جوجه های تازه از تخم خارج شده در مقابل هجوم بیماری های مختلف به ایمنیت منتقل شده از مادر نسبت داده می شود که آن را ایمنی غیر فعال (انتقال پادتن های موجود در سرم مادر از راه زرده به جوجه) نیز می نامند. چنانچه مرغ مادر به بیماری ویژهای مبتلا شود و یا در برابر بیماری خاصی واکسینه گردد، مقدار زیادی پادتن در بدنش به وجود می آید که بخشی از آن در تخمدان ها متمرکز شده و در نهایت از طریق تخم مرغ به جوجه منتقل می گردد.
ایمنی غیر فعال به طور عمده از نوع هومورال و عامل اصلی آن IgG میباشد و تنها مقادیر بسیار اندکی ازIgM و IgA به آلبومن تخم انتقال می یابند. ولی عوامل ایمنی سلولی به هیچ وجه به تخم مرغ راه نمییابند.
در حقیقت همین پادتن به جوجه کمک می نماید تا در مقابل هجوم عوامل بیماری زا محافظت گردد. لیکن به مرور زمان پادتن های منتقل شده از مادر از بین رفته و مقدار آن کاهش می یابد. مقدار پادتن در جوجه بستگی به میزان پادتن در سرم مادر دارد، زیرا تراکم پادتن در زرده معادل مقدار آن در مرغ مادر است، لیکن مقدار آن به هنگام خروج جوجه از تخم کاهش یافته و به میزان نصف پادتن موجود در تخم مرغ تازه می رسد و این غلظت تا ۳ روز و یا تا هنگام جذب زرده حفظ می شود.
تأثیر مثبت تغذیه اولیه بر سیستم ایمنی طیور
با توجه به تأثیر مثبت تغذیه اولیه بر سیستم ایمنی طیور رشد و توسعه واکنش های مهم برای بالا بردن توان سیستم ایمنی در دوران جنینی و یک هفته بعد از خروج از تخم شروع می شود. هفته اول بعد از تولد زمانی است که جمعیت لوکوسیت ها افزایش می یابد، اعضاء لمفوئیدی بوجود می آید و همچنین واکنش های یادآوری کننده که ایمنیت را در مراحل زندگی تغییر خواهند داد، نیز در این مرحله بوجود می آیند، پس این دوران، یک مرحله بحرانی از زندگی است که محدودیت های غذایی یا افزایش آنها می تواند، روی سیستم ایمنی تأثیر بگذارد.
تأثیر مثبت تغذیه اولیه بر سیستم ایمنی طیور نشان داده شده است که دسترسی سریع به مواد غذایی بعد از خارج شدن از تخم باعث افزایش وزن بورس می شود که این افزایش وزن بورس حتی تا روز بیست و یکم دوره پرورش نیز دیده می شود. این این افزایش وزن در اثر تکثیر سلول های لمفوسیت در بورس فابرسيوس است. همچنین تحقیقات دیگر نشان می دهد که دسترسی سریع به مواد غذایی باعث افزایش تیتر آنتی بادی خون بعد از واکسیناسیون می شود.
تغذیه اولیه رشد بهتر دستگاه ایمنی (بلوغ دستگاه ایمنی اولیه و ثانویه) را به دنبال دارد که موجب مقاومت بهتر جوجه ها در برابر بیماری ها می گردد. زیرا جوجه های تازه متولد شده نسبت به استرس بسیار حساس هستند و تلفات در آنها زیاد است.
سیستم ایمنی جوجه های تازه متولد شده برای رشد و تکامل نیازمند مصرف غذا می باشد. مصرف غذا مواد مغذی لازم جهت رشد و نمو اندام های لمفاوی ثانویه که در زمان تولد جوجه وجود نداشته یا نابالغ است، را فراهم می کند. عدم دسترسی به دان و مواد مغذی مانع از پاسخ مناسب سیستم ایمنی به واکسیناسیون در ابتدای زندگی جوجه می گردد. فقدان مواد مغذی و یا پاسخهای هورمونی به گرسنگی سیستم ایمنی را برای مدت طولانی متاثر می کند. گرسنگی اولیه جوجه ها می تواند بر مقاومت پرنده نسبت به بیماری در تمام طول زندگی تأثیر می گذارد.
جوجه های تازه متولد شده نسبت به استرس بسیار حساس هستند و تلفات در آنها زیاد است.تغذیه اولیه رشد بهتر دستگاه ایمنی (بلوغ دستگاه ایمنی اولیه و ثانویه) را به دنبال دارد که موجب مقاومت بهتر جوجه ها در برابر بیماری ها می گردد، زیرا جوجه ها تازه متولد شده نسبت به استرس بسیار حساس هستند و تلفات در آنها زیاد است.
در طول روز اول پس از هچ، حدود ۸۰ درصد از چربی موجود در زرده به بافت های بدن جوجه منتقل میشود و ۱۰ درصد از آن پس از ۲ روز باقی می ماند. همچنین بیشتر از نصف پروتئین زرده در طول چند روز اول زندگی جوجه های بدون فراهمی غذا به مصرف بافتهای بدن می رسد. این پروتئین که شامل مقادیر زیادی پادتن مادری می باشد، بهتر است به عنوان ایمنی غیر فعال عمل نماید تا به عنوان ماده غذایی تأمین کننده اسیدهای آمینه شکسته شود.
دستگاه ایمنی در زمان جوجه کشی تا حدی رشد می یابد و پس از هچ نیز شروع به رشد سریع می نماید. در چند روز ابتدایی پس از هچ جوجه ها تا زمانی که وزن بورس فابریسیوس در آنها افزایش یابد قادر به تولید IgG نیستند و در این مدت جوجه ها وابسته به پادتن مادری منتقل شده از طریق تخم برای برقراری ایمنی هومورال می باشند. در این زمان محتوای IgG پلاسما در جوجه ها کاهش می یابد. زیرا در ۲ روز اول پس از هچ IgG پلاسما فقط به وسیله باقیمانده زرده تأمین می شود و این کاهش وابسته به مصرف باقیمانده زرده به عنوان مواد غذایی می باشد. بنابراین تغذیه اولیه نقش بسزایی در رشد دستگاه ایمنی جوجه ها دارد و یا حفظ پادتن های مادری به مدت طولانی تر موجب مقاومت بیشتر جوجه ها در برابر بیماری می گردد.
آن مقدار اندک آب که در زرده وجود دارد حامل IgG بوده که ایمنی غیر فعال را از مرغ مادر به جوجه انتقال می دهد. ایمنی غیر فعال در سنین ابتدایی رشد که سیستم ایمنی جوجه هنوز توسعه کافی نیافته است، در پیشگیری از بروز بیماریها نقش مهم و حیاتی دارد و برای سودمندی هر چه بیشتر پاسخهای سیستم ایمنی نیاز به تغذیه زود هنگام غير قابل انکار می باشد.
محتوای IgA (ایمنی مخاطی برای شروع رشد وابسته به دسترسی سریع به غذا می باشد. مصرف مواد غذایی موجب شروع رشد ارگانهای لنفوئیدی می شود که در زمان هچ هنوز تکامل نیافته اند. گرسنه ماندن جوجهها پس از هچ نیز موجب بروز استرس و ترشح کورتیکو استروئیدها در آنها می شود که مانع رشد مناسب سلولهای ایمنی می گردد. پس پیشرفت ایمنی ثانویه در جوجه ها وابسته به شروع هر چه سریع تر مصرف غذا می باشد تا ایمنی در مخاطات تکامل یابد و پرنده را در برابر ورود بیماری ها از راه دستگاه تنفس که یکی از راههای عمده ورود آلودگی می باشد، محافظت نماید. در زمان هچIgM به مقدار بسیار کم در بورس یافت می شود که پس از شروع مصرف غذا به همراه رشد بورس، محتوایIgM نیز افزایش می یابد.
پاسخهای هورمونی مؤثر بر رشد ارگانهای ایمنی در جوجه هایی که تغذیه اولیه شده اند در مقایسه با جوجههایی که گرسنگی تحمل کرده اند بسیار متفاوت بوده است. بنابراین تغذیه اولیه موجب رشد سریع تر سیستم ایمنی می گردد و مقاومت به بیماریها را در تمام طول دوره پرورش جوجه ها افزایش می دهد.
ثابت شده است که تغذیه اولیه با جیره آغازین حاوی مکمل بتا هیدروکسی بتا متیل بوتیرات بر وزن بورس فابريسيوس اثر مثبتی نمی گذارد و همچنین قدرت فاگوسیتوزی ماکروفاژهای بطنی بهبود نمی یابد. ضمناً در ۷ روزگی به جوجه ها پادگن گلبول قرمز گوسفندی ۷ درصد تزریق شد و نمونه های سرمی جمع آوری شده برای پاسخ پادتن های اولیه و ثانویه بررسی گشتند. نتایج نشان داد که بنا هیدروکسی بتا متیل بوتیرات باعث افزایش IgG و سطح پادتن بر علیه گلبول قرمز گوسفندی در پاسخ اولیه گردید. در پاسخ ثانویه IgM و سطح پادتن بر علیه گلبول قرمز گوسفندی نیز افزایش نشان داد.
در آزمایشی که همگی جوجه ها در برابر کوکسیدیوز ایمنی شده بودند، جوجه ها به دو گروه تقسیم شدند:
گروه اول از تغذیه اولیه زود هنگام برخوردار بودن، ولی گروه دوم تا ۲۴ ساعت پس از هچ، هیچ گونه مواد مغذی در اختیار نداشت. سپس جوجه ها با آلودگی کوکسیدیابی مواجه گردیدند و نحوه پاسخ آنها به این آلودگی سنجیده شد. مشخص گردید جوجه هایی که بهرمند از تغذیه اولیه بودند پاسخ سیستم ایمنی آنها به آلودگی کوکسیدیابی مناسب تر بود.
دسترسی دیر هنگام به غذای اولیه بسبب قرار گرفتن جوجه در معرض عوامل بیماری زا و محدود شدن توسعه سیستم ایمنی می گردد.
در آزمایشی نشان داد شد تغذیه زود هنگام در جوجه های گوشتی باعث مقاومت پرنده در برابر بیماریها میشود. در تحقیقی آشوری و همکاران (۱۳۹۳) نشان دادند تغذيه زود هنگام با پروبیوتیک (پروتوکسین) و عسل میتواند سیستم ایمنی پرنده را افزایش دهد.
